Grondstoffen

De familie van gerecycleerd textiel breidt volop uit. Dat komt omdat er in het recyclageproces minder energie, grondstoffen en chemische producten nodig zijn dan bij de productie van nieuw textiel. Door bestaande garens en textiel te hergebruiken, verklein je bovendien de nood om stoffen te maken van ‘virgin’ (raw) materialen, zoals katoen, wol of synthetisch garen. Dit bespaart energie en vermijdt de vervuiling die zou plaatsvinden tijdens het verven, wassen en oogsten.

Daarnaast is het aangeraden om de recycleerbaarheid van stoffen te onderzoeken en rekening te houden met richtlijnen die maken dat een stuk op het einde van zijn leven te recycleren valt. Enkele criteria om te ontwerpen voor recyclage vind je terug onder ‘ontwerp voor hergeboorte’ en ‘recycleer textiel’.
Onthoud wel dat afval vermijden nog altijd beter is, en dat recyclage pas de allerlaatste oplossing mag zijn.

HOE GEBEURT RECYCLAGE?

• Natuurlijke materialen
  De recyclage van natuurlijke materialen (katoen, wol, ...) gebeurt voornamelijk mechanisch: het is een proces waarbij stoffen gestript en verscheurd worden tot kleinere stukjes. De vezels die hier uit komen, hebben heel wat breek- en trekwerk doorstaan en zijn korter geworden. Er zou dus een kwaliteitsprobleem ontstaan als we enkel deze vezels zouden gebruiken om nieuw textiel te maken; het product zou niet stevig genoeg zijn en te snel uit elkaar vallen. Om de kwaliteit te verbeteren, worden de kortere vezels vermengd met lange (nieuwe) vezels. Chemische recyclage is ook mogelijk voor natuurlijke materialen. Zo kan je katoen oplossen tot cellulose, waarmee je viscose of lyocell kan maken. Tegenover mechanische recyclage heeft chemische recyclage als voordeel dat er geen kwaliteitsverlies mee gepaard gaat en dat het de kleurstoffen van de vezels ook verwijdert. Een belangrijke voorwaarde is echter dat de te recycleren producten geen harde onderdelen zoals knopen of ritsen meer bevatten.
  De recyclage van natuurlijke materialen hinkt achterop in vergelijking met die van synthetische materialen. De kostprijs van nieuwe natuurlijke materialen ligt laag, waardoor ze de markt blijven domineren en de broodnodige innovaties in recyclage op een laag pitje staan. Zodra er een scheidingsproces wordt gevonden dat resulteert in langere vezels, is er een kans dat de kwaliteit (en dus de vraag) zal toenemen.
   
• Synthetische materialen
  Ook synthetische materialen kunnen zowel (thermo)mechanisch als chemisch gerecycleerd worden. Polyesters, waaronder we in dit geval voornamelijk industriële overschotten en ‘post-consumer’ plastics (flessen bijvoorbeeld) verstaan, worden vermaald, gesmolten en daarna gesponnen tot nieuwe vezels.
  De vraag naar gerecycleerd polyester neemt toe, vooral in de nichemarkt van sport- en outdoorkledij, maar ook in de kledingsector in het algemeen.

VERSCHILLEN IN RECYCLAGE - VAN STOF TOT STOF

KATOEN

Katoen is een grootverbruiker van water, pesticiden en insecticiden. Gerecycleerd katoen leidt tot minder grondstofverbruik en pollutie. Omdat katoenafval al geverfd is, hoeft er bovendien niet opnieuw gekleurd te worden (een proces dat ook heel wat water en chemische stoffen vereist).

Er is veel katoenafval te vinden, zowel in de pre- als in de post-verbruiksfase. Met ‘pre-verbruiksfase’ bedoelen we dat er bij elk onderdeel van de productie wel afval ontstaat: zowel tijdens het maken van het garen en de stof als bij de productie van het kledingstuk zelf. ‘Post-verbruikafval’ daarentegen verwijst naar kledingstukken die de consument na gebruik afdankt.

Voor de mechanische recyclage van katoen, wordt het afval eerst gesorteerd op type en kleur. De gesorteerde stoffen worden door stripmachines in repen gescheurd, om dan uit elkaar gerafeld te worden tot vezels. De vezels die uit dit proces komen, zijn korter dan nieuwe vezels, wat betekent dat je ze moeilijker kan spinnen. Daarom wordt gerecycleerd katoen vaak vermengd met nieuw katoen voor een betere kwaliteit en sterkte. Soms bevat de nieuwe stof niet meer dan 30% gerecycleerd katoen.

POLYESTER EN PLASTIC

Polyesters zijn niet de beste van de klas op het gebied van milieuvriendelijkheid. Het is daarom een goede zaak om vooral te vertrekken van de bestaande (plastic) afvalberg en niet nog extra nieuw plastic te produceren. Door te kiezen voor gerecycleerd polyester, verminder je het verbruik van ruwe olie, die nodig is bij de productie van nieuwe polyesters.

Vandaag gebruiken we vooral plastic flessen, productieafval, afgedankte kleding of plastic oceaanafval om gerecycleerd polyester te maken. De stof of het plastic wordt vermalen en gesmolten en daarna tot garen getrokken.

Het gebruik van gerecycleerd polyester is sterk aan het toenemen, net als de bekendheid ervan. Waar voeger vooral Patagonia pionierde met haar gerecycleerde polyester uit flessen, sluiten tegenwoordig vele andere merken aan. 

NYLON / POLYAMIDE / ACRYLIC

Net zoals polyester is nylon gemaakt van petroleum. Nylon is echter moeilijker te recycleren dan polyester. Na jaren onderzoek en testen, worden er nu toch gerecycleerde nylonvezels ontwikkeld die bruikbaar zijn voor kleding en die de kwaliteitstesten doorstaan.

Gerecycleerd nylon wordt gemaakt van post-industriële vezels, garen uit het spinningproces, en afval uit de weving. Econyl experimenteert met het hergebruik van afgedankte industriële visnetten.

WOL

Wol wordt streng gesorteerd op kleur en kwaliteit voor er nieuwe draad van gesponnen kan worden. Het is een arbeidsintensief proces, maar werken met gerecycleerde wol heeft wel ecologische voordelen. Zo kan je het kleuringsproces volledig overgeslaan en vermijd je overdadig gebruik van water en chemicaliën.

DENIM

Jeans kan je ondertussen op verschillende manieren recycleren en men blijft verder zoeken naar oplossingen om de vezels langer te laten meegaan. Zo heeft Nudie Jeans bijvoorbeeld van oude, gedragen jeans nieuwe gemaakt door de jeans te snijden en te vermalen tot een katoenachtige pulp, wat als ruw materiaal kan dienen voor nieuwe garens. Aangezien dit gerecycleerd garen erg korte vezels heeft, wordt vaak virgin katoen aan toegevoegd om een sterkere stof te krijgen. Ook European Spinning Group (ESG) toont met #HackyourJeans dat ‘post-consumer’ denim kan gerecycleerd worden tot kwalitatieve nieuwe kledingstukken, handdoeken, draagtassen, enz.

Als je kiest voor gerecycleerde stoffen, kies dan bij voorkeur voor gecertificeerde varianten. GRS (Global Recycle Standard) is een norm die de inhoud van de gerecycleerde materialen natrekt, en ook betrekking heeft op productiecriteria rond energie, water, chemicaliën en arbeidsomstandigheden. RCS (Recycled Claim Standard) valt uiteen in twee normen: RCS Blended voor producten met tussen 5 en 95% gerecycleerde inhoud, en RCS 100 voor producten die minstens 95% gerecycleerd materiaal bevatten (zonder extra milieu- of sociale garanties).

Afgedankte stukken stof hergebruiken om nieuwe dingen te creëren, is al een hele tijd erg populair, maar het gebeurt nu professioneler dan ooit. Hergebruik, herontwerp of upcycling wordt een eco-efficiënte strategie genoemd, hoewel ze het echte werkelijke probleem niet aanpakt, namelijk: de toename in productie en consumptie. Dat gezegd zijnde, is de hoeveelheid textiel- en kledingafval gigantisch, wat de populariteit van deze strategie alleen maar doet toenemen (en terecht).

TEXTIEL- EN KLEDINGAFVAL

Er zijn ondertussen verschillende merken die modebewuste kleding produceren door te werken met de stofoverschotten van de reguliere mode-industrie, zoals bijvoorbeeld Studio AMA of Current Antwerp.

TERUGGEWONNEN TEXTIEL

De meest voor de hand liggende manier is werken met gebruikte kleding (ook 'post-consumer spills' genoemd), en dus nieuwe kleding maken uit oude stukken of stoffen. Maar het hoeft niet enkel te gaan om stoffen uit de mode-industrie. Denk bijvoorbeeld ook aan oude brandweerslangen, parachutes, vlaggen, autobanden, you name it - zolang afgedankt textiel maar op een creatieve manier hergebruikt wordt en weer op de markt komt als een nieuw, geüpcycled product. Dit is bijvoorbeeld het geval met de producten van Be the Fibre.

TERUGGEWONNEN PRODUCTIE-AFVAL

Designers die werken met 'pre-consumer spills' grijpen terug naar stukken stof die al tijdens het ontwerp- of productieproces als afval werden bestempeld (nog voor ze bij de consument terechtkomen dus). Deze overschotten komen vaak tot stand bij het patroonsnijden of bij de productie van de stof.

BIOLOGISCH AFVAL

Een ander type afval dat je misschien niet meteen aan mode linkt, maar waarmee je wél mode kan maken, is biologisch afval. Iemands etensrestjes omtoveren tot kleding? Yes we can!

QMILK is een mooi voorbeeld van een wel heel uniek productieproces waarbij melkeiwitten worden omgezet in textielvezels. Het eiwit wordt gehaald uit melk die niet meer geschikt is voor consumptie. De Duitse bevolking alleen al gooit jaarlijks 1,9 miljoen ton melk weg, terwijl er nog bruikbare stoffen inzitten. Vezels gemaakt van melkeiwitten, zijn bruikbaar in kleding, interieur, industriële toepassingen en medisch materiaal.

Andere voorbeelden zijn Piñatex, gemaakt uit de vezels van ananasbladeren; S.Café, gemaakt uit koffie; en Orange Fiber, gemaakt uit citrusvruchten.

Het loont zeker de moeite om dit soort ontwikkelingen in de gaten te houden!

Het lijkt op het eerste gezicht misschien geen evidentie, maar het is verbazingwekkend hoeveel inspiratie je kan opdoen door simpelweg naar de natuur te kijken. De natuur heeft immers al miljoenen jaren innovatie achter de rug en toont soms hele slimme oplossingen voor herkenbare vraagstukken. De wetenschappelijke term voor dit principe is bio-mimicry, en betekent letterlijk vertaald: de natuur nabootsen.

Daarnaast is het interessant om te leren welke bewerkingen natuurvriendelijk zijn en welke alternatieven er bestaan voor door de mens gemaakte producten, om zo de kans op een natuurlijk recyclageproces (ook wel cradle to cradle genoemd) te vergroten.

DE NATUURLIJKE KRINGLOOP: CRADLE TO CRADLE

Cradle to cradle is een van de oudste en tegelijk moeilijkste principes binnen de circulaire economie. Het basisidee in de natuur is dat elk product er zijn plaats kent: iets ontstaat uit natuurlijke grondstoffen en verdwijnt op het einde terug in de aarde. Dit is in principe de meest doorgedreven kringloopgedachte die er bestaat. Met door de mens gemaakte producten is dit amper mogelijk, zo bewijst we ook de kledingindustrie. Maar je kan wel proberen om dit principe na te bootsen.

Het cradle to cradle-concept (C2C) werd aan begin van de 21ste eeuw geïntroduceerd door William McDonough en Michael Braungart. Zij beschouwen een kledingstuk als een planeetvriendelijk item, aangezien het (vaak) gemaakt wordt van natuurlijke producten. Dit houdt in dat er mogelijkheden zijn om het te laten terugkeren naar de natuur, of om het biologisch afbreekbaar te maken. Kijk eens bij ‘biodegradeer organisch textiel’ om meer te weten te komen over afbreekbare stoffen.

In realiteit bestaat een kledingstuk echter niet alleen uit de basisgrondstof; vaak wordt deze vermengd met andere materialen, zoals polyesters, of bewerkt met kleurstoffen en coatings die een afbreekproces onmogelijk maken. Om C2C te doen slagen, moeten we nieuwe producten dan ook helemaal anders maken.

We bekijken hieronder enkele bewerkingen die beter zijn dan de klassieke methoden als je het product zou composteren.

NATUURLIJKE KLEURINGEN

Er bestaat een groot aanbod aan synthetische kleurstoffen. Ze zijn populairder dan natuurlijke kleuringen, omdat ze veel meer tinten toelaten en kleurvaster zijn. Er zijn nochtans veel planten waar je perfect een kleurstof van kan maken. Tot ongeveer 1850 was dit trouwens de normale gang van zaken.

Het is niet altijd meteen duidelijk welke kleur een bepaalde plant voortbrengt. Ergens is het logisch dat een rode biet ook rood zal afgeven, maar dat een ui een bruine crème oplevert, is misschien minder vanzelfsprekend.

Hieronder een overzichtje van kleuren waar je al eens mee aan de slag kan.
Nadeel: vaak is de nabehandeling van deze kleuringen niet milieuvriendelijk. Hier is dus nog ruimte voor innovatie!

(Bron: Natuurlijk Verven - Roos Soetekouw)

Natuurlijke Kleuringen Textiel

COATINGS

Coatings zijn een menselijke bewerking die recyclage bemoeilijkt. Een coating is een beschermlaag: een film van PVC, PU, silicone of iets anders die op een drager (nylon, polypropyleen, polyamide, katoen, wol) wordt gelegd om de fysische eigenschappen ervan te veranderen of te verbeteren. Ook hier kan je op zoek gaan naar een milieuvriendelijk alternatief.
(Bron: Sioen) 

BIOMIMICRY: OP ZOEK NAAR SLIMME OPLOSSINGEN

Vaak vind je in de natuur oplossingen voor specifieke vraagstukken. Enkele voorbeelden:

REINIGING

Al wat op een lotusblad valt, rolt er af en maakt het blad proper. Dit effect wordt ‘superhydrophobicity’ of het ‘lotuseffect’ genoemd. Het wordt vaak gebruikt in kledij die baat heeft bij zelfreiniging, zoals bijvoorbeeld regenjassen of werkkledij.

ANTI-ALLERGEEN

Het element chitosan uit de schelp van de krab heeft zelfhelende en antibacteriële eigenschappen. Onderzoekers zijn momenteel op zoek naar toepassingen voor kledij van brandweermannen en slaapkledij voor kinderen.

NOG VOORBEELDJES

Waarschijnlijk heb je ook al gehoord dat het principe van de Velcro (klittenband) gebaseerd is op de kleefeigenschappen van de braam, of heb je de commotie meegemaakt over het ‘haaienpak’ van Michael Phelps. Dit zwempak bootste de haaienhuid zo goed na dat de andere zwemmers het bestempelden als oneerlijke concurrentie.

Kortom, voorbeelden in overvloed. 

Voor meer inspiratie kan je terecht bij AskNature.

Ondertussen weten we dat de keuze voor je grondstoffenkeuze mee bepaalt of je kledingstuk een tweede leven zal krijgen of niet.

Maar natuurlijk bestaat een kledingstuk niet zomaar uit een stukje verse katoen: er wordt nogal veel aan toegevoegd! Deze kleine ingrepen waar je in eerste instantie misschien niet direct aan denkt, kunnen je goede intenties om te recycleren teniet doen.

Omdat recycleren vaak staat of valt met goed sorteren, is het van belang dat de machines je stuk vlot herkennen en dat het dus zo duidelijk mogelijk is van welke (grond)stof het werd gemaakt. Hou hier rekening mee in je veredelingsproces, of bij het kiezen van je fournituren.

Enkele basisregels:

• Maak je kledingstuk zo veel mogelijk uit één vezelsoort; vermijd een mix van verschillende stoffen. Monomaterialen zijn nu eenmaal beter recycleerbaar.
• Zorg dat je vezelsoort herkenbaar is aan de oppervlakte. Er een coating over leggen (zeker laminering), kan het sorteerproces erg bemoeilijken.
• Ook je weeftechniek maakt een verschil: weefsels waarbij de ene vezel ingepakt of verborgen wordt door een andere vezel, kunnen een onjuist sorteerresultaat opleveren.
• Metaal is een groot probleem en dus te vermijden. Metaaldetectiesystemen filteren metaal uit, omdat dit erg schadelijk is voor de recycleermachines, maar idealiter vermijd je het volledig.
• Ritsen, knopen en labels zouden makkelijk te verwijderen moeten zijn. Het ideale scenario is dat je ze weglaat.
• Zorg dat je labeltje en etiketjes van dezelfde stof zijn gemaakt als het kledingstuk. Kies naden die makkelijk los te krijgen zijn. Als je draad gebruikt, gebruik dan bijvoorbeeld geen polyester voor een katoenen kledingstuk.
• Als je kiest voor kwaliteitsvolle stoffen, bevordert dit ook de kwaliteit van de gerecycleerde stof.